Norda regiono (Brazilia): Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
Addbot (diskutez | kontributadi)
mNula rezumo di redakto
Nula rezumo di redakto
Lineo 1:
[[Arkivo:Brazil Region Norte.svg|thumb|240px|Norda regiono di Brazilia]]
'''Norda regiono di Brazilia''' (en [[Portugalana linguo|Portugalana]] ''Região Norte do Brasil'') esas [[geografio|geografiala]] regiono di [[Brazilia]] kompozata da sep stati: [[Acre (Brazilia)|Acre]], [[Amapá]], [[Amazonas (Brazilia)|Amazonas]], [[Pará]], [[Rondônia]], [[Roraima]] e [[Tocantins (stato)|Tocantins]]. Maxim vasta regiono di lando, ol havas {{formatnum:3659637}} km² di totala surfaco, quaqui reprezentasreprizentas 42,27% dide totala surfaco di lando, e havas {{formatnum:15865178}} lojanti, segun la kontado [[2010]]<ref name=IBGE>http://www.censo2010.ibge.gov.br/dados_divulgados/index.php</ref>. Granda parto di lua surfaco esas kovrata da [[Equatorala e tropikala foresti|equatorala foresto]].
 
Ta subdividuro - Norda regiono - nek politikala nek administrala, nur havas geografiala signifiko. Lua 7 stati generale havas simila peizaji ed [[ekonomio|ekonomii]].
Lineo 8:
Unesma habitanti di Norda regiono esis [[indijeno|indijeni]] de diversa rasi. Pos la deskovro di [[Amerika]] [[Hispania]]ni e pos [[Portugal]]ani komencis explorar ol. [[Francisco de Orellana]] navigis [[Amazon]] de [[Andi]] til [[Atlantiko]] de [[1539]] til [[1541]]. Il kontinuis explorar Amazon ed altra fluvii til [[1550]].
 
Ye [[1616]] Portugalani arivis e komencis konstruktar fortresi en la regiono, kom la fortreso ''São José da Barra do Rio Negro'' yeen [[1669]], origino dil urbo di [[Manaus]]. De [[1775]] til [[1778]] esis konstruktita la fortreso di São Joaquim do Rio Branco en nuna stato di [[Roraima]]. YeEn [[1782]] esisinauguresis inauguritala fortreso di ''São José do Macapá'', en nuna stato di [[Amapá]].
 
[[Arkivo:Teatro amazonas.jpg|thumb|220px|Teatro Amazonas, en Manaus.]]
Norda regiono sejornis povra ekun pokepoka habitanti til duesma dekyara dide [[19ma yarcento]] kande komencis l'ekonomiala "ciklo dil kauchuko". [[Kauchukofigiero|Kauchukofigieri]] (''Hevea brasiliensis'') existas naturale en [[equatorala foresto]] di Sud-Amerika e furnisas [[latexo]], qua koagulas per varmigo e formas gumo. Balde komencis lua exploro ed exportacajo vers [[Europa]] ed [[Usa]] por produktar [[bandajo|bandaji]]. Kun l'exportacajo, rapide la regiono divenis richa, e Manaus inauguris splendida [[teatro]], ''Teatro Amazonas'', yeen [[1896]].
 
Ta richeso anke stimulis l'enmigro di mili di personi de [[Nord-estala regiono (Brazilia)|Nord-esto]] di Brazilia vers Amazonia. Ta enmigro kreskis dum longa periodi di [[sikeso]] en Nord-esto, kom de [[1877]] til [[1879]]. Nord-estani eniris profunde la foresto en sercho di kauchukofigieri ed en fino di 19ma yarcento illi atingis [[Bolivia]]na teritorio. YeEn [[1899]] Luis Gálvez Rodríguez de Arias proklamis la Republiko di Acre, nedependanta de Bolivia. OkurisTo produktis konflikto en la regiono, retrodonita a Bolivia yeen [[1900]]. YeEn [[1902]] Braziliana- militestropos [[Joséla Plácidodissemino dedi Castro]],informi qua vivis en Acre, komencis rebeliono kontrepri Boliviana guverno, kande arivisintenci en la regiono un informo ke Bolivia permisuspermisar unad [[Usa]]na [[sindikato]], ''Bolivian Syndicate'', explorar la richeso dil kauchuko deen la regiono - Braziliana militisto [[José Plácido de Castro]], qua vivis en Acre, komencis rebeliono kontre Boliviana guverno. YeEn [[1903]] [[Petrópolis-kontraktokontrato]] establisis ke la posedo di Acre divenusesis Braziliana teritorio, e la "Republiko di Acre" desaparis. Kom kompenso, Bolivia recevis 2 milioni di [[Britaniana pundo|pundi]] e Brazil konstruktis [[Madeira-Mamoré fervoyo]] por faciligar l'exportacaji di Bolivia.
 
YeEn [[1875]] [[Henry Alexander Wickham]] furtis {{formatnum:70000}} [[semino|semini]] di [[kauchukofigiero]] de Amazonia e plantacis ol en botanika gardeno di [[London]]. De ta, 2,000 sem-planteti esis sendita a [[Ceylon]] e 22 a [[Singapur]]. YeEn [[1898]] on komencis kultivo en [[Malaya peninsulo]], ed yeen [[1913]] Malaya producajo di kauchuko superigis Braziliana. L'[[ekonomio]] di la regiono komencis dekado. Nur de [[1942]] til [[1945]], kande Malaya peninsulo jacis okupita da [[Japonia]]ni, Norda regiono nove divenis importanta exportacero di kauchuko. YeEn [[1943]] [[Amapá]], [[Rondônia]] e [[Roraima]] esisseparesis administrale separita de [[Amazonas (Brazilia)|Amazonas]] e transformita en teritorii indirekte administrita da centrala guverno (la prezidistoprezidanto dil republiko nomesis guverniestri di la tri).
 
 
YeEn [[6 di junio]] [[1967]] Braziliana guverno kreis SUFRAMA, ''Superintendência da Zona Franca de Manaus'' ("surveyo pri liber ekonomiala zono di Manaus") por stimular l'instalo di [[industrio|industrii]] en la regiono qua konsumus importacita vari. En fino di [[1960a yari]] on komencis la konstrukturo di [[Transamazônica voyo]], qua krucumus la regiono de Lábrea en Amazonas til Nord-esto di Brazilia. Tranzamazônica esisinauguresis inaugurita yeen [[1972]] ma til nun on ne povas uzar ol dum pluvoza sezono ([[oktobro]] til [[marto]]).
 
Dum [[1970a yari]] industrii di elektronikala vari e [[motorciklo|motorcikli]] instalis fabrikerii en Manaus, qua pasis nova periodo di kresko. Samatempe [[Rondônia]] recevis granda nombro di personi de [[Suda regiono (Brazilia)|Suda regiono]], specale de [[Paraná (stato)|Paraná]] e [[Rio Grande do Sul]], qua komencis kultivar [[soyo]] e [[kafeo]] en fertila suli. YeEn [[1982]] Rondônia divenis stato, ed ye [[5 di oktobro]] [[1988]] Amapá e Roraima anke divenis stati.
 
== Geografio ==
Lineo 37:
=== Vejetantaro ===
[[Arkivo:Amazon Manaus forest.jpg|thumb|200px|Equatorala foresto.]]
Predominacas [[Equatorala e tropikala foresti]] en granda parto di la regiono, e [[savano]] en parti di [[Roraima]] e [[Rondônia]], e granda parto di [[Tocantins (stato)|Tocantins]]. Existas naturala [[pastureyo]] en sudo ed en westo di [[Marajó insulo]] ed en kelka punti di Amazonas, Pará e Roraima. On existas cirkum 150,000 speci di planti en la regiono, di qui plu kam 75,000 esis [[arboro|arbori]].
 
=== Hidrografio ===
Norda regiono prezentasprizentas la maxim vasta [[fluvio-baseno]] dil mondo: Amazoniana baseno. Amazon havas mili di enfluanti, kelke ne explorata. L'ekflueyo di Amazon prezentasprizentas fenomeno di [[ondo|ondi]] qua povas esar alta di kin metri, konocata lokale kom ''pororoca''. Profundeso e larjeso di Amazon permisas granda [[navo|navi]] navigar de [[Atlantiko]] til [[Manaus]] o fore.
 
== Ekonomio ==
[[Arkivo:Manaus horizon.jpg|thumb|right|Manaus, la maxim granda urbo dide Norda regiono.]]
L'[[ekonomio]] di la regiono esas bazata en l'extraktadi di [[mineralo|minerali]] (specale [[fero]], [[manganesomangano]], [[bauxito]] e [[stano]]), di [[arboro|arbori]] por obtenar [[ligno]], di ''Castanha-do-Pará'' ("nuco di Brazilia") e di [[kauchuko]], en [[peskado]], en [[industrio]] (transformo di minerali e ligno, alimenti e drinkaji ed, en l'ekonomiala zono di Manaus, elektronikala equipadi (note per [[informatiko]]) e motorcikli.
 
En [[Rondônia]] ed en sudo di [[Pará]] agrokultivas [[soyo]], [[kafeo]], [[kakao]], [[rizo]], [[maizo]] e [[manioko]]. Proxim [[Belém do Pará]] existas polikulturo di frukti e nigra pipro. [[Juto]] anke esas produktata en la regiono. Finale, existas importanta edukado di [[bufalo|bufali]] en [[Marajó insulo]]. [[Boviari]] existas en kelka regioni di Pará, Rondônia ed Amazonas por lokala konsumo.
 
On existas poka voyi e [[fervoyo|fervoyi]] en la regiono. [[Transporto]] di personi e vari en la regiono esas precipue fluviala od aerala.
 
[[Arkivo:Usina de Tucuruí.jpg|thumb|left|200px|Hidroelektrikala centralo di Tucuruí.]]
Linio 55 ⟶ 57:
La regiono ja recevas Braziliana ed exterlanda [[turismo|turisti]], specale de [[Europa]], kun interesi en konocar lua richa naturala peizaji, lua indijena [[mestiero]] e multa aspekti di lua kulturo, qua mixuras elementi de indijena e blanka kulturi, kom en la festo di ''Boi Bumbá'' qua okuras en l'urbo di [[Parintins]] o la [[karnavalo]] di [[Manaus]], qua havas [[samba-skolo|samba-skoli]] kom la karnavali di Rio de Janeiro e Sao Paulo<ref>[http://carnavaldemanaus.nafoto.net/ Carnaval de Manaus - UOL Fotoblog]</ref>.
 
NeOn ne povas obliviar religialareligioza turismo qua okuras yeen [[oktobro]] omna yariomnayare en [[Belém do Pará]], kande mili di personi arivisarivas en l'urbo por partoprenar en la procesiono di ''Círio de Nazaré'', en homajo a Nia Siorino dide Nazareth.
 
{|class="wikitable"
Linio 106 ⟶ 108:
! style="background:#f0f0f0;" colspan="2"|Rasala grupi ye 2006<ref name="PNAD 2006">{{Cite web|title=PNAD |year =2006 |url=http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/populacao/trabalhoerendimento/pnad2006/sintese/tab1_2.pdf|language =Portugalana |acessodata= [[18 di mayo]] 2008 }}</ref>
|-
|[[mestico|Mestici]] ||69,2%
|-
|Blanki ||23,9%
Linio 114 ⟶ 116:
|[[Indijeno|Indijeni]] e [[Japonia]]ni ||0,7%
|}
Quankam esas la maxim granda regiono di Brazilia, Norda regiono esas nur la 4ma en totala populo-quanto. [[Manaus]], kun plu kam 1,8 milioni lojanti yeen [[2010]]<ref>http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/populacao/censo2010/populacao_por_municipio.shtm</ref> esas lalua 7mamaxim granda urbo en populo-quantototalo di habitanti, e la 7ma maxim granda urbo de Brazilia. [[Belém do Pará|Belém]] esas la 2ma granda de la regiono, kun plu kam 1,4 milioni lojanti.
 
Preske 70% di lua populo esas [[mestico|mestica]], specale de blanki kun indijeni. La regiono kontinuas recevar enmigranti de altra Braziliana regioni, specale de [[Nord-estala regiono (Brazilia)|Nord-esto]] e de [[Suda regiono (Brazilia)|Suda regiono]].
 
== Referi ==