Azerbaijan: Diferi inter la revizi
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
Beijing |
m Rekuperita redakti da 142.4.119.236 (Debato); <br>rekuperita la lasta redakto di Addbot |
||
Lineo 1:
{{Landi
| Nomo = Azerbaijan
| Lokala_nomo = Azərbaycan Respublikası
| Flago = Flag_of_Azerbaijan.svg
| Blazono = Coat of arms of Azerbaijan.svg
| Imajo_mapo = Europe location Azerbaijan.svg
| Chefurbo = [[Baku]]
| Lojanti_chefurbo = {{formatnum:2039700}}<ref>[http://www.azstat.org/region/az/002.shtml Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi Bakı şəhər (2011) Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi]</ref> ([[2011]])
| Precipua_urbo = [[Baku]]
| Oficala_lingui = [[Azerbaijana linguo|Azerbaijana]]
| Guvernerio = [[Republiko]]
| Nomo_listo_chefo_stato = Listo di prezidanti di Azerbaijan
| Titulo_chefo_stato = prezidanto
| Chefo_di_stato = [[Ilham Aliyev]]
| Nomo_listo_chefo_guverno = Listo di chefministri di Azerbaijan
| Titulo_chefo_guverno = chefministro
| chefo_guverno = [[Artur Rasizade]]
| Surfaco = {{formatnum:86600}}
| Rango_surfaco = 113
| Surfaco_aquo = 1,6
| Lojanti = {{formatnum:9164600}}<ref>{{cite web | last = | first = | authorlink = | coauthors = | title =''The International Population Day'', The demographic situation in Azerbaijan | work = | publisher =The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan| year =2011 | url = http://www.azstat.org/press_reliz.php?id=996 | doi = | accessdate = 11 di julio}}</ref>
| Rango_lojanti = 89
| Yaro = 2011
| Lojanto-denseso = 105,8
| Reto_kodo = .az
| Nomo_himno = ''Azərbaycan marşı''
| Pekunio = [[Manat di Azerbaijan]]
| Religii = [[Islamo]], 93,7% }}
'''Republiko di Azerbaijan''' (Azerbaijana: '''Azərbaycan Respublikası''') esas stato en centra [[Azia]] inter [[Rusia]], [[Iran]], [[Turkia]], [[Armenia]] e [[Gruzia]]. La regiono di [[Nagorno-Karabakh]] esas enklavo en Azerbaijana teritorio. Ol jacas longe la [[Kaspia maro]], en qua existas multa petrolo, tre importanta por lua ekonomio.
'''Bazala fakti pri Azerbaijan.'''
== Historio ==
{{PA|Historio di Azerbaijan}}
Homi ja okupis la regiono di nuna Azerbaijan dum [[Petr-epoko]]. En kaverni di la regioni di Tağılar, Damcılı, Zar e Yataq-yeri ed en [[nekropolo|nekropoli]] di Leylatepe e Saraytepe on trovis restaji di kulturi de fino di [[Paleolitiko]] e komenco di [[Bronz-epoko]].
[[Alexandros la Magna]] e lia sucedanti de Seleucid imperio establisis nedependanta rejio dum 4ma yarcento aK. Sasanida Imperio okupis la regiono ye [[262]]. Dum [[4ma yarcento]] rejulo Urnayr adoptis [[kristanismo]] kom religio di regiono. Ye [[667]] [[Islamo|Islami]] konquestis lo.
[[Rusian imperio]] komencis okupar Azerbaijan en [[1722]]. Ye [[26 di junio]] [[1723]] pos longa siejo, [[Baku]] kapitulacis. Rusi kompletis l'okupeso di la regiono ye [[1735]] ed, ye [[1813]], Azerbaijan divenis totale okupita, kande Rusian armeo invadis [[Tabriz]]. Ye [[1870]] [[petrolo]] esis deskovrita en la regiono.
Kum la falo di Rusian imperio dum l'[[Unesma mondomilito]], Azerbaijan, kun [[Armenia]] e [[Gruzia]], formis la [[Federala Demokratiala Republiko di Transkaukazia]], qua havis kurta existo, nur de [[februaro]] til [[mayo]] [[1918]]. Ye [[28 di mayo]] [[1918]] Azerbaijan separis su de la republiko e divenis nedependanta kun la nomo di Azerbaijana Demokrata Republiko. Du yari pose, ye [[28 di aprilo]] [[1920]], [[Soviet-Uniono|Sovietani]] invadis ol. Unesme Azerbaijan divenis parto di [[Socialista Federita Sovieta Republiko di Transkaukazia]] til [[1936]], kande ol divenis [[Socialista Sovieta Republiko di Azerbaijan]]. De [[1926]] til [[1939]] la proporciono di [[Rusia|Rusi]] en la populo di Azerbaijan kreskis de 9,5% til 16.5%<ref>[http://books.google.com/books?id=YLeAxHLm8C&pg=PA15&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false '''Migrant resettlement in the Russian federation: reconstructing 'homes' and 'homelands'''. Moya Flynn. (1994). p.15. ISBN 1-84331-117-8</ref>.
Dum la [[Duesma mondomilito]] Azerbaijan divenis importanta en la Sovieta strategio por kombatar [[nacional-socialista Germania]], por lua granda producajo di [[petrolo]]. Cirkum 800 mil Azerbaijana soldati luktis kontre Germaniani, di qui cirkum 400 mil mortis. Mayoro-generalo Azi Aslanov, Azerbaijana, divenis sovieta heroo.
Dum [[1980a yari]] [[Mihail Gorbachov]] adoptis [[glasnost]] on komencis civila agitesi e rasala disputi en diversa Sovietana regione, inkluze [[Nagorno-Karabakh]], regiono en Azerbaijan kun majoritato di [[Armenia]]na populo. L'agitesi kreskis kun l'indiferenteso di [[Moskva]], e balde kreskis la demando por nedependeso.
En fino di [[1990]] la suprema konsilantaro di Azerbaijan supresis "Socialista Sovieta" de la nomo di la regiono, e, finale, ye [[30 di agosto]] [[1991]] Azerbaijan divenis nedependanta de [[Soviet-Uniono]]. [[Ayaz Mutallibov]] esis l'unesma prezidanto di lando.
{{PA|Nagorno-Karabakh}}
L'unesma yari pos nedependeso esis obskurigita da [[Nagorno-Karabakh milito]] kontre vicina [[Armenia]]. Kande milito finis en mayo [[1994]] Azerbaijan perdis la kontrolo di 16% de lua teritorio, inkluze Nagorno-Karabakh. La milito livis kom rezulto cirkum 30 mil morti e plu kam 1 miliono di personi diplasita<ref>[http://belfercenter.ksg.harvard.edu/publication/1283/conflict_that_can_be_resolved_in_time.html ''A Conflict That Can Be Resolved in Time: Nagorno-Karabakh''.] International Herald Tribune. November 29, 2003</ref>.
[[Arkivo:Heydar Aliyev 1997.jpg|thumb|140px|Prezidanto [[Heydar Aliyev]].]]
Ye [[3 di oktobro]] [[1993]] [[Heydar Aliyev]], ke ja guvernis lando depos [[24 di junio]] ta yaro, ganis prezidantal elekto. Dum lia guverno la milito kontre Armenia finis, e il signatis kontrato pri l'exploro di [[petrolo]] de Azeri–Chirag–Guneshli rezervi. Il vinkis nova elekto en oktobro [[1998]]. Dum lia duesma mandato la rezervi di [[naturala gaso]] de Shah Denis esis deskovrita. En [[2003]] un kontrato kun [[Turkia]] pri la konstrukturo di Baku-Tbilisi-Ceyhan fluido-konduktili esis signatita. La fluido-konduktilo por [[petrolo]] kompleteskis en [[2005]] e por naturala gaso kompleteskis en [[2005]].
Heydar Aliyev maladeskis en aprilo [[2003]] e mortis en decembro sam yaro. En polemika elekto, lia filiulo [[Ilham Aliyev]] ganis la prezidantal elekto ta yaro e divenis prezidanto en [[3 di oktobro]] [[2003]]. Il rielektesis en [[2008]] kun 87% de voti, dum ke lia opozanti boikotis l'elekto.
[[Arkivo:Aliyev April06.jpg|thumb|left|130px|prezidanto [[Ilham Aliyev]].]]
== Politiko ==
Nuna [[konstituco]] di Azerbaijan esis adoptita ye [[12 di novembro]] [[1995]]. Ol establisis ke lando esas parlamentala [[republiko]]. La [[Listo di prezidanti di Azerbaijan|prezidanto]] esas la [[chefo di stato]], nune [[Ilham Aliyev]], ed esas elektita da populo por 5-yara periodo. La [[chefo di guvernerio]] esas la [[Listo di chefministri di Azerbaijan|chefministro]], elektita da prezidanto.
La [[parlamento]] havas unika chambro, ''Milli Məclis'' ("nacional asemblajo"), kun 125 membri elektita da populo por kin yari. La prezidanto ne povas dissolvar l'asemblajo, ma povas vetar lua decidi.
La maxim alta korto di [[judiciala povo]] esas la konstitucala korto, ma lua nedependeso nur esas nomala.
{{PA|Nagorno-Karabakh}}
== Defendo ==
Ye [[2007]] lando havis {{formatnum:56840}} homi en [[armeo]], {{formatnum:5000}} en [[mar-armeo]] e {{formatnum:7900}} en [[aer-armeo]].
== Geografio ==
[[Arkivo:Bazarduezue azerbaijan.png|thumb|right|Monto Bazardüzü, la maxim alta monto di Azerbaijan.]]
Totala frontieri di Azerbaijan mezuras 3600 km. La maxim alta monto en la lando esas [[Bazardüzü]], kun 4489 metri super [[mar-nivelo]]. Preske 50% di lando esas montaro.
Malgre sua mikra grandeso, Azerbaijan havas multa klimati - la chef-urbo jacas longe maro, ma altra loki esas en alta monti fore de maro.
{{PA|Nagorno-Karabakh}}
== Ekonomio ==
{{PA|Ekonomio di Azerbaijan}}
Azerbaijan havis un di maxim granda ekonomiala kresko dil mondo dum recenta yari. Du triimi de lua teritorio esas richa en rezervi di [[petrolo]] e [[naturala gaso]]<ref>[http://www.azerbaijan.az/_Geography/_GeneralInfo/_generalInfo_e.html Azerbaijan - General information] Heydar Aliyev Foundation.</ref>.
== Demografio ==
De totala {{formatnum:9165000}} lojanti ye julio 2011, 52% vivis en urbi, e 51% esis mulieri<ref>[http://web.archive.org/web/20070510154101/http://gender-az.org/shablon_en.shtml?doc/en/about/country "Population"] Azerbaijan Gender Information Center.</ref>. La maxim granda urbo esas chef-urbo, [[Baku]], kun plu kam 2 milioni lojanti. Altra importanta urbi esas [[Gäncä]], [[Mingäçevir]], Äli Bayramli e [[Nakhtichevan]].
== Kulturo ==
Nune, Westala kulturo havas granda influo en Azerbaijan, ma nacionala tradicioni esas bone prezervata en lando. En [[literaturo]], shaho [[Ismail 1ma di Iran|Ismail 1ma]] sub pseudonimo '''Khatai'' e [[Fuzûlî]] helpis developar [[poezio]] en [[Azerbaijana linguo|Azerbaijana]] dum [[14ma yarcento]]. Dum [[20ma yarcento]] important autori esis [[Mohammad-Hossein Shahriar]] e [[Samad Vurgun]].
== Fonti ==
{{reflist}}
{{Landi en Azia}}
[[Kategorio:Azerbaijan| ]]
| |||