Indo-Europana linguaro: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
Chabi1 (diskutez | kontributadi)
Nula rezumo di redakto
- videz
Lineo 1:
[[Arkivo:IndoEuropeanTree.svg|thumb|300px|Indo-Europana linguaro]]
{| align="right" style="width: 300px; margin: 0 0 0.5em 1.4em; clear: right; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse;" border=1
! colspan="2" style="font-size:110%; color:white; background-color:green" |Indo-Europana linguaro
Linio 10 ⟶ 9:
|-
| style="vertical-align: top; padding-left: 0.5em;" |Subdividuro:
| style="text-align: left;" | Anatolia<br/>Greka-Balkana><br/>Italo-Kelto-Germana<br/>Balto-Slava<br/>Indo-Irana<br/>Tokaria
|-
! colspan="2" style="color:white; background-color:green" |Kodi
Linio 22 ⟶ 21:
| colspan=2 style="text-align: center; padding-bottom: 0.5em;" |Videz anke: [[Linguaro]]
|}
[[Arkivo:IndoEuropeanTree.svg|thumb|300px|Indo-Europana linguaro]]
'''Indo-Europana linguaro''' esas maxim bone studiita [[linguaro]]. Indo-Europana lingui parolesas originale inter [[Atlantiko]] e [[India]], ma kun migrado di homi, ol expansis preske tota mondo.
 
Lineo 31:
Ica linguaro formesas dal sequanta grupi di lingui: Albana, Armena, Balta, Kelta, Slava, Germana, Greka, Indo-Irana ed Itala (qua inkluzas la Latina e la Latinida lingui). Ol existas du altra familii, hodie desaparita: l'Anatolia e la Tokaria. Ek la duesma duono dil 19ma yarcento, e dum l'omna 19ma yarcento, la historiala linguistiko e la novo-gramatiko intencis rekoliar suficanta dati por desmostrar ke ta konjunto di lingui esis parto di unika familio.
 
La dokumenti dil Senskrito e la Klasika Grekiana (la maxim anciena di l'Indo-Europana lingui ecepte la Hitita, qua lore ne esas dechifrita) prizentas karakteristikala formi di l'Indo-Europana lingui, qua demonstras l'existado di komuna matrala linguo. La rilati inter la Sanskrita, la Klasika Grekiana e la Latina kolacionabis komence la 19ma yarcento.
 
Altralatere, la gramatikisti di India elaboris sistematala klasifiko di l'elementi qua konstitucis antique la Sanskrita. La studio realizita en India kompletesis lun altra sistematika e kompartaiva studio dil fonetika e gramatika sistemi di l'Europana lingui.
 
La konkluzo di ta eforco esis la stablizado di l'existado dil pra-Indo-Eruopana, komuna matrala linguo dil studiita lingui, kreinta rikonstruktado dil fonetika e gramatika traiti ke ta devus havar. L'Indo-Europana esas, do, rikonstruktita linguo datida dil 3000 aK ja ke en 2000 aK trovesas diferencala traiti inter lingui naskita ek ol.
 
Generale, Indo-Europana lingui montras progresiva perdo di flexiono. La pra-Indo-Europeana esis tre flexiva linguo, kam altra klasika lingui kam la Sanskrita, l'Avestika e la Grekiana. Moderna lingui, ess plu analitika, kam l'Angliana, la Franciana e la Persiana, uzanta komplementi kun preposicioni ed auxiliara verbi vice nominala deklinado e verbala konjugado.
 
La perdo dil flexiva elemeni esabus la rezulto di longa proceso qua kondukti al perdo di finala silabi dil paroli; tale, multe dil Indo-Europana esis plu breva kam ta dil pra-Indo-Europana. Ultre, en altra lingui developabis nova gramatikala proceduri e havabis numeroza chanji di signifiko en ula konkreta paroli.
 
== Komuna karakteristiki ==
[[Arkivo:Indo-European branches map.png|thumb|300px|L'aproximant aktuala distributado dil branchi di l'Indo-Europana linguaro en lia patrii en Europa e Azia:
{{legendo|#FFD800|[[Grekiana linguo|Grekiana]]}}
{{legendo|#7F6A00|[[Indo-Irana lingui|Indo-Irana]]}}
{{legendo|#00269F|[[Italika lingui|Italika]] (inkluzas [[Latinida linguo|Latinida]])}}
{{legendo|#FFAA00|[[Kelta lingui|Kelta]]}}
{{legendo|#CD0000|[[Germana lingui|Germana]]}}
{{legendo|#57007F|[[Armeniana linguo|Armeniana]]}}
{{legendo|#4CC200|[[Balto-Slava lingui|Balto-Slava]] ([[Balta lingui|Balta]])}}
{{legendo|#007F0E|[[Balto-Slava lingui|Balto-Slava]] ([[Slava lingui|Slava]])}}
{{legendo|#00D4FF|[[Albaniana linguo|Albaniana]]}}
{{legendo|#A3A3A3|Ne-Indo-Europana lingui}}
Puntizata/bandat arei indikas ubi [[multilingualismo]] esas komuna.]]
[[Arkivo:Americaslanguages (orthographic projection)-2.png|thumb|300px|L'aproximant aktuala distributado dil branchi di l'Indo-Europana linguaro en Amerika:
{{legendo|#4CC200|[[Hispaniana linguo|Hispaniana]]}}
{{legendo|#CD0000|[[Angliana linguo|Angliana]]}}
{{legendo|#FFAA00|[[Portugalana linguo|Portugalana]]}}
{{legendo|#00269F|[[Franciana linguo|Franciana]]}}
{{legendo|#FFD800|[[Nederlandana linguo|Nederlandana]]}} ]]
 
Pra-Indo-Europeana prizentas mlta traiti qua disaparis en majoritato dil moderna Indo-Europana lingui. Fakte, inter l'Indo-Europana lingui trovas gramatikala tipologii qua facas ol multa diferanta inter li, ne esanta vera ke omna Indo-Europana lingui konservez aktuale "atro" inter li, e lua filo-genetika relato multe nun es acesibla tra profonda komparativa studio e ne pro lia superfical askpeto od lia maxim evidena gramatikala karakteristiki. To estas nam ta lingui sequis diferenta evolui en singla regiono ube parolesas. Quankam, on rikonocas kelka traiti prekrke universala en omna li:
 
* Indo-Europana lingui esas multe fuzionanta.
* Morfo-sintaxe, li esas di tipo nominativo-akuzativo.
* Gramatikala kategorio di numero markas obligate en nomi, pronomi ed en personala formi dil verbo. La majoritato di lingui nur distingas singularo e pluralo, quankam ula lingui havas anke dualo.
* La maxim parto di l'Indo-Europana lingua havas kelka distingo di gramatikala genero, quankam ula lingui kam l'Angliana restriktas ta distingo al personala pronomi ed en altra lingui, kam l'Armeniana, gramatikala genero distingi disaperis komplete.
 
== Gramatikala numero ==
La Sanskrita, la Latina e la Klasika Grekiana distingis tri gramatikala generi: maskulina, femenina e neutra. Quankam multa Indo-Europana lingui plu moderna perdabis ula di ta generi; en Latinida lingui, moderna Kelta lingui e Balta lingui, neutra genero asimilis al maskulino o femenino. En la Nederlanda e la Skandinava lingui, la femenina disaparis, mantenanta oposado inter maskulino e neutro. En l'Angliana, la distingo di genero nun existas en la pronomi di triesma persono di singularo, quankam en l'ancien Angliana genero anke existis en demonstrativi ed en l'artiklo. Ula moderna lingui, kam l'Armeniana, perdis komplete genero-distingo tanta en la nomi kam en la pronomi. En multa moderna Irania linguis existas nun du generi: en moderna Persiano, nun existas distingo inter humana e ne-humana genero ed en Pashto inter maskulino e femenino. Anke multa lingui di India perdis unu dil tri generi prezentita en Sanskrito, la Hindi e l'Urdu distingas inter maskulino e femenino, perdanta la neutro. En la Bangaliana la distingo di genero ne existas o morfologie ne esas produktiva, quankam existas resti en lexiko.
 
La numero di generi en Pra-Indo-Europeana ne esas konocata, nam Anatolia lingui distingas inter animata e ne-animata generi en adjektivo. Rodríguez Adrados proposabis ke ta distingo esas la maxim anciena e ke due aparis en l'altra branchi anke la femenina genero.
 
=== Gramatikala kazi ===
La maxim anciena Indo-Europana lingui di omna branchi dil familio esas flexiva lingui kun sistemo di 5 a 8 morfologiala kazi. La numero de kazi dil Pra-Indo-Europana esas diskutita nam ne esas klara ke la maxim sistemo di kazi kun nominativo, vokativo, akuzativo, genitivo, dativo, ablativo, lokativo ed instrumentala ke on trovas en Sanskrito esas la maxim anciena rekonstruebla etapo dil linguo. Fakte, ul autori argumentas ke existas resti di pre-pra-Indo-Europeana ne-flexiva antea al pra-Indo-Europana komuna.
 
Multa moderna Indo-Europana lingui, quankam, perdabis granda parto dil kazo-sistemo e konjugacio qua karakterigis la maxim anciena Indo-Europana lingui. Do, inter Latinida lingui, idi di Latino, nun la Rumaniana konservas reducita sistemo di kazi. Germaniana lingui anke reduktis la numero di kazi kun distintiva formi, desaparanta komplete en l'Angliana la marki di kazo dil sustantivo. Indo-Iraniana lingui anke havis redukto dil kazi ed la hindi e l'urdu havas tri kazi: nominativo, vokativo ed oblikuo o prepozicionalo. Simila situeso existas en multa iraniana lingui, kam la Pashto en Afganistan. Moderna Grekiana reduktis lua numero di kazi respekte a l'anciena Grekiana e kun la Slavi lingui e la Lituaniana esas grupo di Indo-Europana lingui kun la maxim numero di kazi.
 
=== Verbala konjugado ===
Verbala konjugado del maxim parto dil branchi di l'Indo-Europana havis plu chanji kam la sistemo di nominala flexiono. Pro to, la rikonstruktado basis plu en terminacioni ed morfologiala marki kam en la kategorii prezentita.
 
Ante la deskovrado di l'Anatolia lingui e lua rilato kon l'Indo-Europana lingui, la verbala sistemo rekonstruita por la pra-Indo-Europana basis amplie en la Grekiana e la Sanskrita. Ta sistemo esis tale:
* Quatro modi: Indikativo, subjuntivo, imperativo ed infinitivo.
* Du voci: Aktiva e pasiva.
* Gramatikala tempi idita di tre formi dil radiko, dependanta dil gramatikal aspekto: formas di imperfekto, perfekto ed aoristo.
 
Maximal-sistemo, nomizita greko-aria o indo-graka, esis konsiderita la rezulto di inovacioni tardala kande konocis plu bone la verbala sistemo di l'Anataloniana. La verbala sistemo dil plu anciena Indo-Europana rezultas, tamen, disfacila por rikonstruktar nam l'Anatoliana havas plu simpla sistemo di verbi, ed ol esas posibla distingar il qua punto devas al perdo di modi o tempi o til qua punto la sistemo di lingui kon konjugado plu amplia esas la rezulto di inovacioni.
 
En moderna lingui, speciala en l'Europana, aperis multa verbala formi basata en auxiliara verbi e perifrazi. Do, LAtinida e Germana lingui, perdis sintetika formi dil pasiva voci e formi di perfekto, existanta en anciena lingui kam la LAtina o la Gotiko, havanta substitucata li kun perifrastikala formi kun la verbi 'esar' ed 'havar'.
 
=== Lexiakala komparo ===
Komuna lexiko heredita es l'evidenco maxim klara dil parentado inter Indo-Europana lngui. La lavoro ek la komprativa metodo permesis kompilar vortari kun multa rekonstruktita termini (precedita di *). La sequanta sablono donacas rikonstruktita numerali por diferanta branchi dil familio:
 
<center>
{|class="wikitable" style="text-align: center;"
|- style="background:#efefef; "
! !! [[Pra-Indo-Europana|Pra-IE]]
! [[Pra-Germaniko|<small>PROTO-</br>GERMANIKO</small>]]
! [[Latino]]
! [[Pra-keltiko|<small>PROTO-</br>KELTA</small>]]
! [[Anciena Eklesiala Slavo|Anciena</br> Slavo]]
! [[Indo-Iraniana lingui|<small>PRA-</br>INDO-IRANIA</small>]]
! [[Anataoliana lingui|<small>PRA-</br>ANATOLIA</small>]]
! [[Grekiana lingui|<small>PRA-</br>GREKIANA</small>]]
! [[Tokaria lingui|<small>PRA-</br>TOKARIA</small>]]
|- align=center
| 1 || *oynos || *ainaz || ūnus || *oinos || jedĭnŭ || *aiwas || *ānt || *hemei- || *şes
|- align=center
| 2 || *dwō || *twai || duō || *dwai || dŭva || *dwā || *dā- || *duō || *wi/*wu
|- align=center
| 3 || *treyes || *θriyz || trēs || *treis || trĭje || *trayas || *tri- || *tri || *trai
|- align=center
| 4 || *k<sup>w</sup>etwor- || *fiθwor || quattuor || *qetwer- || četyre || *ćatwaras || *mewi- || *qettar- || *śtwar
|- align=center
| 5 || *penk<sup>w</sup>e || *fimf- || quinque || *qenqe || pętĭ || *panća || *pa<sup>n</sup>ku || *pente || *päñś
|- align=center
| 6 || *sweks || *seks || sex || *sweχ || šestĭ || *swaćs || || *h(w)eks || *şäks
|- align=center
| 7 || *septm || *sibun || septem || *seχtan || sedmĭ || *sapta || || *hepta || *şupt
|- align=center
| 8 || *h<sub>3</sub>oktō || *ahtō || octō || *oχtū || osmĭ || *aštā || *haktau || *oktō || *okt
|- align=center
| 9 || *newn || *niwun || novem || *nawan || devętĭ || *nawa || *nu- || *ennea || *ñu
|- align=center
| 10 || *dekm || *tehun || decem || *dekn || desętĭ || *daća || || *deka || *śäk
|}
</center>
 
 
 
== Klasifiko ==
# [[Armeniana linguo|Armeniana]]
# Indo-Irana (Aryana) lingui (93 lingui)
Linio 65 ⟶ 165:
#** Westala grupo ([[Poloniana linguo|Poloniana]], Kashuba, Sorbiana, [[Chekiana linguo|Chekiana]], [[Slovakiana linguo|Slovakiana]]), Sileziana.
#** Sudala grupo ([[Bulgariana linguo|Bulgariana]], [[kroatiana linguo|Kroatiana]], [[Macedoniana linguo|Macedoniana]], [[Montenegrana linguo|Montenegrana]], [[Serbiana linguo|Serbiana]] (Serbo-Kroatiana†), [[Sloveniana linguo|Sloveniana]])
 
----
== Referi ==
videz Wikipedio en [http://af.wikipedia.org Afrikaansa], [http://sq.wikipedia.org Albaniana], [http://en.wikipedia.org Angliana], [http://bn.wikipedia.org Bengaliana], [http://be.wikipedia.org Bielarusiana], [http://bs.wikipedia.org Bosniana], [http://bg.wikipedia.org Bulgariana], [http://cs.wikipedia.org Chekiana], [http://da.wikipedia.org Daniana], [http://fa.wikipedia.org Farsiana], [http://fr.wikipedia.org Franciana], [http://fy.wikipedia.org Frisiana], [http://ga.wikipedia.org Gaelana], [http://gl.wikipedia.org Galegoana], [http://de.wikipedia.org Germaniana], [http://el.wikipedia.org Grekiana], [http://gu.wikipedia.org Gudjaratiana], [http://hi.wikipedia.org Hindiana], [http://es.wikipedia.org Hispaniana], [http://nds.wikipedia.org Infra Germaniana], [http://is.wikipedia.org Islandana], [http://it.wikipedia.org Italiana], [http://ca.wikipedia.org Kataluniana], [http://cy.wikipedia.org Kimriana], [http://co.wikipedia.org Korsuana], [http://hr.wikipedia.org Kroatiana], [http://ku.wikipedia.org Kurdiana], [http://la.wikipedia.org Latina], [http://lv.wikipedia.org Latviana], [http://lt.wikipedia.org Lituaniana], [http://mk.wikipedia.org Macedoniana], [http://mr.wikipedia.org Marathiana], [http://nl.wikipedia.org Nederlandana], [http://no.wikipedia.org Norvegiana], [http://oc.wikipedia.org Okcitana], [http://pa.wikipedia.org Pandjabiana], [http://ps.wikipedia.org Pashtoana], [http://pl.wikipedia.org Poloniana], [http://pt.wikipedia.org Portugalana], [http://ro.wikipedia.org Rumaniana], [http://ru.wikipedia.org Rusiana], [http://sa.wikipedia.org Sanskritana], [http://sr.wikipedia.org Serbiana], [http://simple.wikipedia.org Simpla Angliana], [http://sk.wikipedia.org Slovakiana], [http://sl.wikipedia.org Sloveniana], [http://sv.wikipedia.org Suediana], [http://tg.wikipedia.org Tadjikana], [http://uk.wikipedia.org Ukrainiana], [http://ur.wikipedia.org Urduana], [http://wikipedia.walon.org Walonana].
* {{en}} Robert S. P. Beekes: Comparative Indo-European Linguistics. An Introduction. Benjamins, Amsterdam 1995, {{ISBN|1-55619-505-2}}
* {{de}} Michael Meier-Brügger, Hans Krahe: Indogermanische Sprachwissenschaft. Walter de Gruyter, Berlin 2002 (8. Aufl.), {{ISBN|3-11-017243-7}}
* {{de}} Warren Cowgill: Indogermanische Grammatik. Bd I: Einleitung; Bd II: Lautlehre. Begr. v. Jerzy Kuryłowicz, hrsg. v. Manfred Mayrhofer. Indogermanische Bibliothek, Reihe 1, Lehr- und Handbücher. Winter, Heidelberg 1986.
* {{de}} Linus Brunner: "Die gemeinsamen Wurzeln des semitischen und indogermanischen Wortschatzes - Versuch einer Etymologie". Francke, Bern, München, 1969.
* {{de}} Luigi Luca Cavalli-Sforza, Gene, Völker und Sprachen. Die biologischen Grundlagen unserer Zivilisation. dtv, München 2001, {{ISBN|3-423-33061-9}}
* {{de}} [http://home.arcor.de/urdeutsche/ Marcelo Jolkesky: ''Uralisches Substrat im Deutsch – oder gibt es eigentlich die indo-uralische Sprachfamilie?'' UFSC 2004.]
* {{en}} John V. Day, Indo-European origins. The anthropological evidence. The Institute for the Study of Man, Washington DC 2001, {{ISBN|0-941694-75-5}}
* {{en}} [[Marija Gimbutas]]: The Kurgan Culture and the Indo-Europeanization of Europe. Selected Articles from 1952 to 1993. Institute for the Study of Man, Washington 1997, {{ISBN|0-941694-56-9}}
* {{en}} James P. Mallory, In Search of the Indo-Europeans. Language, Archaeology and Myth. Thames & Hudson, London 1991, {{ISBN|0-500-27616-1}}
* {{en}} James P. Mallory, D. Q. Adams (Hrsg.): Encyclopedia of Indo-European Culture. Fitzroy Dearborn, London 1997, {{ISBN|1-884964-98-2}}
* {{de}} Colin Renfrew, Die Indoeuropäer - aus archäologischer Sicht. in: Spektrum der Wissenschaft. Dossier. Die Evolution der Sprachen. Spektrumverlag, Heidelberg 2000,1, S. 40-48. {{ISSN|0947-7934}}
* {{en}} Colin Renfrew, Archaeology and Language. The Puzzle of Indo-European Origins, University Press, Cambridge 1995, {{ISBN|0-521-38675-6}}
* {{de}} Reinhard Schmoeckel, Die Indoeuropäer. Bastei Lübbe, Bergisch Gladbach, 1999, {{ISBN|3-404-64162-0}}
* {{de}} Elmar Seebold, "Versuch über die Herkunft der indogermanischen Verbalendungssysteme", dans Zeitschrift für vgl. Sprachforschung 85-2:185-210.
* {{de}} Oswald Szemerényi, Einführung in die vergleichende Sprachwissenschaft. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1990 (4. Aufl.), {{ISBN|3-534-04216-6}}.
* {{de}} Eva Tichy: Indogermanistisches Grundwissen. Hempen, Bremen 2000, {{ISBN|3-934106-14-5}}.
 
==== En la Franciana ====
* [[Émile Benveniste]], ''Le Vocabulaire des institutions indo-européennes'' 1 et 2, [[1969]], Paris, Minuit.
* [[Franz Bopp]], ''Grammaire comparée des langues indo-européennes'' , traduction de [[Michel Bréal]] de l'[[École pratique des hautes études]] et du [[Collège de France]] (de [[1866]] à [[1905]]), membre de l'[[Académie des inscriptions et belles-lettres]], quatre tomes in-quarto, Paris, Imprimerie impériale et Imprimerie nationale, [[1866]]-[[1874]]
* Roland Breton, ''Atlas des langues du monde'', Éditions Autrement, Collection Atlas/Monde, Paris, 2003
* [[Xavier Delamarre]], ''Le vocabulaire indo-européen, Lexique étymologique thématique'', Librairie d'Amérique et d'Orient, Jean Maisonneuve, 1984
* [[Jean Haudry]], ''L'Indo-européen'', Paris, [[Presses universitaires de France|PUF]], « Que sais-je ? », 1979 ; rééd. 1984 ; 1994. {{ISBN|2-13-036163-3}}
* [[André Martinet]], ''Des steppes aux océans'', Paris, Payot, [[1986]].
* Georges-Jean Pinault, La langue poétique indo-européenne - actes du colloque de travail de la Société des Études Indo-Européennes, Leuven, Peeters , 2006 , {{ISBN|90-429-1781-4}}.
 
== Extera ligili ==
* [http://www.bartleby.com/61/IEroots.html Indo-Europana vorto-radiki, di l'Amerika Hereda Vortaro]
* [http://www.utexas.edu/cola/depts/lrc/iedocctr/ie.html Pagini di l'Indo-Europana Dokumentada Centro di l'Universitato di Texas (Usa)]
* [http://www.ethnologue.com/show_family.asp?subid=90017 generala linguo-familia lingvofamilia deskripto dil reteyo "Ethnologue"]
* [http://www.psych.auckland.ac.nz/psych/research/Evolution/Gray&Atkinson2003.pdf tTexto dal linguisti Griza e Atkinson ye 2003 pri la hipoteza Pra-Indo-Europana linguo (Auckland, Nova-Zelando)]
 
{{Indo-Europana linguaro}}
 
[[Kategorio:Indo-Europana linguaro]]